کلاس نظریه های امنیت داخلی- جلسه دوم

سطوح امنیت با توجه به معیار فرق می کند و می توان چند نوع سطح تقسیم بندی فرق می کند.

تمام نظریات و دیدگاه های مختلف از امنیت(200تا 250 تعریف از امنیت) معانی یکسانی دارند ولی با شیوه های نگارش متفاوت.

برای مقایسه بهتر تعاریف و نظریه ها در باب امنیت ناگزیریم به تفاوت های گفتمانی آنها توجه کنیم.

لازم به ذکر است که هر گفتمان از چند نظریه، هر نظریه از چند نظر و ایده و هر نظر از چند دیدگاه تشکیل یافته است.پس:

سطح اول.دیدگاه: تکثّر است( به نیاز به استدلال و وضع منطقی ندارد.).اعتبار دیدگاه به صاحب دیدگاه است.

سطح دوم.نظر: نظم

 منطقی دارد.دارای صغری و کبری (استدلال) است.

سطح سوم. نظریه: پیروانی دارد.شیوه نگارش و استانداردهایی دارد. در جامعه علمی مورد مناقشه قرار می گیرد.

سطح چهارم.گفتمان: تلقی های مختلفیی دارد. مکتب نیز به آن گفته می شود.از این جهت مهم است که تولید معنا می کند.گفتمان را از چیزی بگیری آن فعل، نوشته و... بی معنا می شود.

مثلا در گفتمان اسلامی یک نفر در میدان جهاد تیر بخورد شهید است.ولی در گفتمان غربی به آن مرده می گویند.

وامّا گفتمان های امنیتی:

الف –سلبی

ب-  ایجابی

گفتمان سلبی امنیت:

این  گفتمان برون نگر، سخت افزار گرایانه و قدرت محور است.

تعریف امنیت در گفتمان سلبی:

امنیت  عبارتست از وضعیتی که در آن بازیگر از سوی سایر بازیگران مورد تهدید واقع نمی شود یا در صورت وقوع تهدید، امکان مدیریت آن MOT( توان سرکوب یا تبدیل تهدید به فرصت) توسّط بازیگر تهدید شده وجود دارد.

مثلا این گفتمان می گوید چون امریکا حمله به برج های دوقلو در 11 سپتامبر را به فرصت حمله به افغانستان و عراق تبدیل کرد، عملاً در وضعیت امنی قرار دارد.

اگر نگاه سلبی باشد امنیت با چند کلید واژه شناخته می شود:

1-برون نگر:

نگاه سلبی به امنیت سبب می شود تهدید بیرونی و پیرامونی را در نظر بگیریم و دوم ببینیم که قدرت سخت افزاری کدام دشمن بیشتر است.بحث های دشمن شناسی و پایش دشمن نیز در این گفتمان مطرح می گردد.

از حیث تاریخی این گفتمان قدیمی است وبه دوران سنّت گرایان بر می گردد.

2- سخت افزارگرایانه بودن:

از حیث ماهیت عمدتاً سخت افزاری است.چرا که جنگ ها ریشه قدیمی دارند، به همین دلیل نظریه پردازان سلبی سخت افزار گراهستند.

نکته: سنت گرایان توان نظامی را برای سنجش تهدید در نظر می گیرند، پست سنت گرایان علاوه بر توان نظامی، توان اقتصادی و سیاسی و ایدئولوژیک را نیز در نظر می گیرند.

گفتمان سلبی روی افزایش قدرت سخت خیلی حسّاس هستند و روی آن نیز سرمایه گذاری می کنند.

برخی دولت ها می خواهند سازوکارهای نظامی و انتظامی خود را افزایش دهند و حکومت پلیسی و پادگانی راه بیندازند.این نگاه سلبی است.در این حکومت ها با کاهش کنترل یا توان کنترل، آسیب پذیری دولت افزایش یافته، کوچکترین صدایی به یک تهدید امنیتی تبدیل می شود و ممکن است حتّی تا حدّ اسقاط جامعه پیش برود.

در نگاه اسلامی حکومت باید با مردم رفیق بشود.حتّی اگر شخص خمس نمی دهد نمی شود به زور از وی گرفت.

3- قدرت محور بودن امنیت

سلبی ها، امنیت را با قدرت می فهمند هر چه قدرت بیشتر، امنیت بیشتر.

هابز: قدرت داشته باشی همه چیز داری، سلامت، امنیت و ثروت و...

نقض گفتمان سلبی:

در جنگ سرد گفتمان سلبی حاکم بود، اما با فروپاشی شوروی به علت پیش آمدن معمای امنیتی(SECURITY DILLEMA) عمر این گفتمان به پایان رسید. این معمّا زمانی پیش آمد که شوروی مبتنی بر جنگ قدرت و سلاح بر بودجه دفاعی و نظامی اش می افزود و از بودجه اقتصادی و فرهنگی اش می زد.نتیجه اش فروپاشی شوروی از درون بود.

DILLEMA: در دوراهی قرار می گیری.می مانی گزینه الف را انتخاب کنی یا ب؟ هر کدام را انتخاب کنی نتیجه منفی است

SECURITY DILLEMA: چه قدرت را افزایش بدهی چه کاهش، ناامنی اتّفاق می افتد.

به قول میشل فوکو دولت ها تلاش می کنند پیشرفت کنند تا در نتیجه رفاه و به تبع آن آسایش مردم بیشتر شود ولی آسایش کمتر می شود. این یک محظور یا همان معمّا هست.پیشرفت نکنی آسایش نداری، پیشرفت هم کنی آسایش نداری.

دولت ها  و اشخاص باید تلاش کنند در این گرداب ها نیفتند.در  تهران همه می خواهند زود به خانه برسند ولی همه دیر می رسند. چراکه خیابان ها گره کور خورده است.

در امنیت پای ثابت همه نظرات نبود تهدید است.اما این شرط کافی نیست فقط و فقط لازم است.

گفتمان ایجابی:

برای رهایی از محظور امنیتی گفتمان ایجابی به وجود آمد(پس از جنگ سرد)

اوج گفتمان ایجابی در سال 1991( فروپاشی شوروی) بود.

در ایران این گفتمان در دهه 70 و 80 مطرح گشت.

نگاه ایجابی در شرق( نگاه دینی) و غرب(نگاه سکولار) متفاوت هست.

در حوزه داخلی نگاههای پلیسی و نظامی نقد شدند و دولت های عربی در اثر بیداری اسلامی فروریختند. در حوزه بین الملل، شوروی که نگاه سلبی بالایی داشت فروریخت..

تعریف گفتمان ایجابی:

امنیت وضعیتی است که بین خواسته های شهروندی از یک سو و داشته ها و پاسخ های دولت از طرف دیگر در چارچوب ضریب ایدئولوژیک آن جامعه تعادل وجود داشته باشد تا تولید رضایت کند.

یک عکس از نمودار کتاب  امنیت دکتر افتخاری..

معیار امنیت و ناامنی در گفتمان ایجابی رضایت مندی یا عدم رضایت شهروندان از حکومت است.

نکته: گفتمان های امنیتی ج.ا.ا:

حفظ محور.....گفتمان جنگ تحمیلی

قبض محور....فضای بسته دوران هاشمی رفسنجانی

توسعه/ رشد محور....فضای باز دوران اصلاحات