پیمایش افکار عمومی( نظر سنجی) و نقش آن در کنترل امنیتی جوامع

پیمایش افکار عمومی یکی از روش هایی است که مورد استفاده دولت ها برای پایش افکار یک جامعه  یا القای یک سری گزاره های خاص و نیز برخی نهادهای خصوصی برای تولید یک کالای خاص می باشد.

افکار عمومی(public opinion):

ژان ژاک روسو مخترع این کلمه می باشد و اولین بار توسط ژاک نکه وزیر دارایی فرانسه بکار رفت.

افکار عمومی می تواند فردی را بالا ببرد یا وی را پایین بیاورد.

تمدن های ایران باستان، عراق و... به افکار عمومی واقف بودند و دنبال راههایی برای تاثیر بر آن می گشتند.اخیرا یک بولتن در مورد چگونگی تاثیر بر افکار کشاورزان در زمینه مبارزه با موش ها در تمدن عراق باستان کشف شده است.

پیمایش (survey, survey research):

به بررسی عمیق ماهیت شیئی نا آشکار و دور از دسترس که دستیابی مستقیم به آن امکان ندارد مگر از طریق نقب زدن پیمایش گفته می شود.در لغت نامه دهخدا علاوه براین تعریف سنجش، نظر خواهی، پایش نیز به کار رفته است.

اصطلاحا به جمع آوری داده از مردم گفته می شود.

اولین پیمایش در کتاب عهد عتیق(تورات)ذکر شده است.آنجا که خداوند دستور می دهد از افراد بالای 20سال سرشماری کن.

3000قبل از میلاد در مصر نیز برای بررسی امکانات مردم، بدست آوردن تعداد آمار زنان، کودکان و مردان و ...از این روش استفاده شده است.

مبدأ های سیر تکامل پیمایش در افکار عمومی:

اولین مبدأ: مربوط به سال 1450میلادی همزمان با آغاز فعالیت گسترده منجمان عرب و ایرانی که به نزد مردم می رفتند و می پرسیدند این ستاره را کی دیدید چطور دیدید؟

دومین مبدا: اواسط قرن 18میلادی با پرسشنامه آغاز شد که طبق آن نویسنده کتاب دولت و فقرااز طریق پرسشنامه درباره فقر در کشورهای مختلف تحقیق می کرده است

سومین مبدأ: قرن نوزدهم تا اوایل قرن 20(انقلاب صنعتی) همزمان با افزایش جمعیت و رونق گرفتن تولید کالا به پیمایش سلایق عمومی مبادرت می شده است(market research)

چهارمین مبدا: بین دو جنگ جهانی.طرفین متخاصم از پیمایش به عنوان مقدمه جنگ روانی برای پایش افکار عمومی جامعه خود و جامعه دشمن و نیز سربازان خودی و دشمن استفاده می کردند.

نظر سنجی به صورت ساختار مند توسط گالوپ در سال 1935وارد بخش خصوصی شد و تا قبل از آن برای مطالعات دولتی استفاده می شد.هم اکنون نیز موسسه گالوپ در زمینه کشورهای مختلف دست به پیمایش سیاسی اجتماعی جوامع می زند.به عنوان مثال به صورت هدفمند به طور متوسط 30پیمایش در ایران هر ساله انجام می دهد.اکثر سوالات نیز در زمینه محبوبیت رهبران دینی و نظام سیاسی حاکم و نیز اشخاص طراز اول نظام می باشد.

پنجمین مبدا: هم زمان با آغاز جنگ سرد برای تاثیر گذاری بر افکار عمومی مردم جهان توسط بلوک غرب و مخصوصا شرق پیمایش های زیادی صورت می گرفت.

پیمایش عمدتا یک ابزار جاسوسی در دست دولت هاست که از طریق آن جامعه خود یا دیگری را رصد می کنند.

ایرانسل سالانه60 پیمایش انجام میدهد.این در دنیا خنده دار است چرا که موسسه ای روسی هر یک روز در میان پایش می کند.

پیمایش به دولت ها قابلیت پیش بینی را می دهد که طبق آن کنش ها و رفتارهای بعدی مردم را پیش بینی کرده برای آن تمهیداتی در نظر می گیرند.باید توجه داشت که این پیش بینی کوتاه مدت و میان مدت است و بلند مدت را نمی تواند پیش بینی کند .

در زمان انتخابات 88 سه روز قبل از انتخابات نتایج دقیقا(درصد رای دهندگان به هر کدام از کاندیدا)معلوم بود و این به مدد پیمایش به دست آمده بود.

هدف از پیمایش:

1-      افراد را به جهت خاصی هل دهیم.مثلاً به فرد هدف مراجعه می کنیم و به او می گوییم آیا حاضری به جلیلی که آدم ساده زیستی است و برنامه  دارد و آدم ولایتمداری است و از منافع ملت ایران بارها دفاع کرده است رأی بدهی؟ شخص در این پیمایش کلی داده را دریافت کرده است می گوید بلی

2-      می خواهیم محصولی خاص برای مردمی خاص معرفی کنیم یا بهبود ببخشیم یا تولید کنیم.روی بسیاری از کالاهای وارداتی نوشته است:just for sale in iran

3-      می خواهیم رفتار و کنش مردم را پیش بینی کنیم.

موضوعات پیمایش:

1-      پیمایش نگرش مردم: مثلا به نظر شما دروغ گفتن خوب است یا نه؟

2-      پیمایش تصویر ذهنی مردم: مثلا اسم باراک اوباما را میشنوید یاد چی میفتید؟

عراقی می گویند اسم کاله را می شنویم یاد مزه ای متفاوت می افتیم

3-      پایش تصمیم مردم: به کی رأی می دهید؟

4-      نیاز سنجی

5-      پایش رفتار یا عمل مردم: اگر یارانه ها هدفمند بشود چه کار می کنید؟

6-      شیوه های زندگی مردم: مثلا یک روز را چگونه می گذرانید؟ نگاه کردن ماهواره نیز از این نوع سوالات در می آید

7-      وابستگی ها(موضوعی جدید در پیمایش):برای تحلیل شبکه اجتماعی، مالی و ...به کار می رود.بر مبنای همین نوع پیمایش بود که القاعده فهمید وابستگی تجارت امریکا به مکانی به نام برج های دوقلو هست.ثبت تراکنش های مالی نیز روش خوبی برای شناسایی افرادی است که بیشترین پول به سمت آنها سرازیر شده یا توسط آنها پخش می شود(روش مناسبی برای شناسایی سرشاخه های مالی جریان های معارض می باشد)

8-      جمعیت نگاری: سوالاتی نظیر اینکه متولد چه سالی هستید؟ مردی یا زن؟ درآمد؟ طبقه اجتماعی، فکری یا اقتصادی؟

سوالات اساسی در انتخاب روش یک پیمایش :

1-      چه مقدار هزینه دارد؟ پیمایش در سطح کلان خیلی گران است.یک پیمایش با نمونه آماری 1000نفر 90میلیون آب می خورد.

2-      چه مقدار زمان صرف می کنم؟

3-      چه میزان داده به دست می آورم؟

نکته: پیمایش ها نشان میدهد که رفتار آدم ها در کوتاه مدت تغییر نمی کند.البته به نوع داده هم بستگی دارد.برخی داده ها تا 6ماه معتبر هستند و بعد از آن باید راهی سطل زباله شوند.برخی تا یک سال و برخی حتی تا 60سال معتبر هستند.

روش های پیمایش:

الف – روش های فراگیر

1-      پژوهش های رودر رو(ftf):

بهترین روش ممکن برای پیمایش می باشد.نقطه ضعف این پژوهش زمان بر بودن است(یک پیمایش 1000نفری دو هفته طول می کشد.نقطه ضعف دیگر این پژوهش اینست که مصاحبه شونده جواب هایش را براساس ظاهر و کنش های مصاحبه گر تنظیم می کند.اگر مصاحبه گر حزب اللهی باشد هدف یک نوع برخورد کرده یک نوع جواب می دهد.اگر مصاحبه گر ژیگول باشد نوع دیگری برخورد می کند.

نکته ای که اینجا قابل ذکر است اینست که مردم ایران دو خصوصیت دارند که در پیمایش رو در رو خیلی به درد می خورد و آن اینست که مردم به پرسشگر اعتماد دارند و وی را امین می پندارند.به همین دلیل اظهار نظر واقعی خود را ابراز می کنند.خصوصیت دیگر رو در بایستی آنان است که طبق مطالعات انجام شده تا 40دقیقه از فرد پرسشگر استقبال می کنند و به وی جواب می دهند.

مطابق تحقیقات مردم ایران نسبت به تماس های پیمایشی از خارج کشور محافظه کارتر از تماس های پیمایشی از داخل کشور هستند و کمتر مشاهده شده که  در تلفن های از خارج کشور ضدّ نظام صحبت کنند.

2-      پژوهش های تلفنی با کمک کامپیوتر (CATI):

امکان نظارت بالا، هزینه بالا نسبت به پژوهش های رو در رو و نیز نرخ بالای پذیرش درخواست مصاحبه گر مبنی بر مصاحبه از ویژگی های این نوع پیمایش می باشد.

3-      بررسی های پستی: این پژوهش ها به علت نرخ پایین در ایران(حدود 10%) کمتر مورد استفاده قرار می گیرد. امنیت بالای داده ها و قابلیت رهگیری پایین از ویژگی های این پژوهش هست که عموما در پژوهش های دارای محذوریت اخلاقی مورد استفاده قرار می گیرد(پایش روابط نامشروع در ایران)

4-      مطالعات گروه کانون(FOCUS GROUP):

یک موضوع واحد میاد وسط.نظرات مختلف درباره آن جمع آوری میشود و ایده ها جمع می گردد.تعداد افراد برای این مطالعه در امریکا حدود 10نفر می باشد ولی در ایران به علت ماهیت سیاسی بودن مردم با 3یا 4 نفر نیز مشکل حل می گردد و نظرات بیرون می آید.از این پیمایش در نصب تابلوهای وزرات راه نیز می توان استفاده کرد.تابلوها را نشان می دهند و می گویند کدام بهتر است با کدام فونت.ایرانسل برای تعیین رنگ تبلیغات خود از این روش استفاده می کند

5-      مطالعات پنل(PANEL): روش های پیمایشی بیشتر همبستگی و وابستگی را بیان می کند.مثلا آمار غرق شدگان بالاست.آمار مصرف بستنی بالاست.در صورتی که این گزاره هیچ کدام علت را بیان نمی کند. هرگاه بخواهیم درباره علت صحبت کنیم از مطالعات پنل استفاده میکنیم.که معمولا به صورت مدت دار یک جمعیت محدود و مشخص مثلا رامین، کمال، عباس، صابر، کریم را هر 6ماه یکبار رصد می کنیم تا تغییر نگرش آنها را پایش کنیم و علت تغییر نگرش آنها را دریابیم.نقطه ضعف این روش هزینه بر بودن آنست

6-      مطالعه تحلیل روند(TREND STUDIES):سال 88 تعداد17000نفر فرد متفاوت

سال 89تعداد 17000نفر فرد دیگر و

سال 90تعداد 17000نفر فرد را پایش کرده ایم

مراحل طراحی یک پژوهش پیمایشی:

1-      نوشتن طرح تحقیق، مذاکرات اولیه، و امضای قرارداد

2-      پیش مطالعه و طراحی پرسشنامه.پرسشنامه باید معتبر باشد مثلا در جواب چند سالته؟ شخص می گوید 18سال.در صورتی که ممکن است 17سال یا 5/18ساله باشد.پس باید پرسید: ببخشید متولد چه سالی هستید؟

3-      انجام تست مقدماتی روایی پرسشنامه(PRE TEST)

4-      آماده سازی پرسشنامه نهایی

5-      طراحی و نمونه گیری و عملیات میدانی

6-      آموزش پرسشگران و تست میدانی

7-      انجام عملیات میدانی پژوهش

8-      ورود اطلاعات و داده پردازی

9-      بررسی و تجزیه و تحلیل نتایج و تهیه گزارش نهایی

بهترین نرم افزار در پیمایش استفاده از SPSSمی باشد.

بخش سوم: نمونه گیری و حجم نمونه

انواع نمونه گیری:

1-      نمونه گیری تصادفی(srs):در عمل قابلیت اجرا ندارد.

2-      نمونه گیری طبقه بندی: مثلا از کد 90، 100نفر از کد 91، 75نفر و از کد 89، 60نفر انتخاب می شوند.

3-      نمونه گیری سیستماتیک:

4-      نمونه گیری خوشه ای: پرکاربردترین نمونه گیری می باشد که به سه نوع تقسیم میشود.تک مرحله ای، دو مرحله ای و سه مرحله ای.در تک مرحله ای مناطق شهر تهران مقیاس خوشه 1می باشد.در 2مرحله ای مناطق 22گانه شهرداری تهران هرکدام از 1تا 22به عنوان یک دسته خوشه شماره گذاری می شود.دسته دوم نواحی هر کدام از مناطق می باشد که آنها نیز شماره گذاری می شود.مثلا منطقه 2ناحیه 1.در سه مرحله ای می گوییم منطقه 2ناحیه 1محله 7.

مهم ترین بخش نمونه یابی می باشد. باید نمونه ها طوری انتخاب شود که با 1000یا 2000نفر بتوان با خطای حداکثر 3% معرف واقغ باشد.

نمونه یابی 120 روش دارد.که 5 مرحله را در بر می گیرد: کدوم شهر، کدوم خیابان، کدوم ساختمان، کدوم منزل،کدوم فرد از این منزل.

عوامل موثر در تعیین حجم نمونه:

1-      مقیاس تحلیل: ملی، استان های آذری، زادگاه حسن روحانی

2-      میزان خطای مورد نظر: هر چقدر تعداد نمونه بیشتر باشد خطا کمتر است.

3-      تغییر در جمعیت براساس خصوصیات اصلی مورد مطالعه

معرفی کتاب:

1-مردم و انتخابات دهم.....انتشارات دانشگاه تهران

2- طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور

4-      درسنامه پژوهش و پیمایش....الرک و ستل

5-      راهنمای سنجش و تحقیقات اجتماعی....نشر نی

6-      روش تحقیق در علوم اجتماعی....ال ببی ترجمه رضا فاضل کتاب ششم به گفته استاد خیلی در زمینه روش تحقیق در بین کتب فارسی عالی می باشد.